منشور اتاوا در مورد ارتقای سلامت – نخستین کنفرانس بین‌المللی
ارتقای سلامت، اتاوا، کانادا، 17-21 نوامبر 1986
ارتقای سلامت
ارتقای سلامت روند توانمندسازی افراد در جهت افزایش کنترل بر روی ارتقای سلامتی‌شان است. یک فرد یا گروه برای دست‌یابی به سلامت کامل فیزیکی، روانی و اجتماعی باید توانایی شناسایی و درک آروزها و ارضای نیازها و تغییر و تعامل با محیط را داشته باشد. بنابراین سلامت به عنوان منبع زندگی روزمره درنظر گرفته می‌شود( نه به عنوان هدف زندگی). سلامت مفهومی مثبت است که بر منابع اجتماعی و فردی همانند ظرفیت‌های فیزیکی تاکید می‌ورزد. لذا ارتقای سلامت فقط مسئولیت بخش سلامتی نیست و به فراتر از شیوه زندگی سالم یعنی به سمت سلامت سوق پیدا می کند.
پیش‌نیازهای سلامت
شرایط و منابع اساسی سلامت عبارتند از: صلح، سرپناه، تحصیل، غذا، درآمد، اکوسیستم پایدار، عدالت اجتماعی و تساوی حقوق. ارتقای سلامت نیازمند وجود اساس ایمن در هر یک از این پیش‌نیازها است.
حمایت
سلامت و بهداشت خوب منبع اصلی توسعه اجتماعی، اقتصادی و فردی و یکی از جنبه های مهم کیفیت زندگی است. فاکتورهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی، رفتاری و بیولوژیک همگی می‌توانند به سلامت خدمت کنند یا به آن آسیب برسانند، فعالیت ارتقای سلامت معطوف جهت‌دهی این شرایط در حمایت از بهداشت و سلامت می‌باشد.
توانمند سازی
ارتقای سلامت بر دست‌یابی به تساوی حقوق در سلامت تمرکز دارد. فعالیت ارتقای سلامت معطوف کاهش تفاوت‌ها در وضعیت فعلی سلامتی و اطمینان از ایجاد فرصت‌ها و منابع مساوی است تا تمام افراد بتوانند به حداکثر ظرفیت بهداشتی و سلامتی خود دست یابند. این فعالیت‌ها شامل ایجاد ساختاری ایمن در یک محیط حمایتی، دسترسی به اطلاعات، مهارت‌های زندگی و ایجاد فرصت‌ها برای انتخاب گزینه‌های سالم است. افراد تا زمانی که به این مولفه‌ها کنترل نداشته باشند نمی‌توانند به حداکثر ظرفیت بهداشتی و سلامتی خود برسند. این امر باید در زنان و مردان به طور مساوی صورت پذیرد.
میانجی‌گری
پیش‌نیازها و چشم‌اندازهای سلامتی به تنهایی توسط بخش سلامت قابل تضمین نیست. مهم تر از آن اینکه ارتقای سلامت نیازمند فعالیت هماهنگ توسط تمام ارگان‌ها ازجمله دولت‌ها، بخش‌های سلامتی و دیگر بخش‌های اجتماعی و اقتصادی، سازمان‌های غیردولتی و داوطلبانه، حکومت‌های محلی، صنعت و رسانه است. مردم در طول زندگی خود به عنوان افراد، خانواده‌ها و جوامع در این امر دخیل هستند. گروه‌های حرفه‌ای و اجتماعی و کارکنان سلامتی مسئولیتی اصلی در جهت میانجی‌گری بین علاقه‌های گوناگون جامعه به منظور پیگیری سلامت و بهداشت دارند.
راهبردها و برنامه‌های ارتقای سلامت باید با نیازهای محلی و امکانات کشورهای منفرد و مناطق مختلف تطابق داده شوند تا بدین وسیله به سیستم‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی توجه لازم شود.
ابزارهای ارتقای سلامت:
سیاست جامعه سالم
ارتقای سلامت پا را به فراتر از مراقبت‌های سلامتی می‌گذارد. این امر سلامت را وارد حیطه سیاست‌مداران نموده (در تمام بخش‌ها و تمام سطوح) و آن‌ها را از نتایج سلامتی تصمیمات‌شان آگاه می‌نماید و آن‌ها را درجهت قبول مسئولیت‌شان در سلامت جهت‌دهی می‌کند. سیاست ارتقای سلامت رویکردهای گوناگون ولی مکمل شامل قانون‌گذاری، مقیاس‌های مالی، مالیات و تغییرات سازمانی را با یکدیگر ترکیب می‌نماید. در واقع این امر یک فعالیت هماهنگ است که منجر به سلامت، درآمدزایی و سیاست‌های اجتماعی می‌شود که تساوی حقوق بیشتری را پرورش می‌دهد. فعالیت ترکیبی با تضمین ارایه کالا و خدمات ایمن‌تر و سالم‌تر، خدمات عمومی سالم‌تر و محیط‌های تمیزتر و لذت بخش‌تر مرتبط است.
سیاست ارتقای سلامت نیازمند شناسایی موانع تطبیق سیاست جامعه سالم در بخش‌های غیرسالم و راه‌های برطرف کردن آن موانع است. همچنین هدف باید تبدیل سالم‌ترین گزینه به آسان‌ترین گزینه برای سیاست‌مداران نیز باشد.
ایجاد محیط‌های حمایتی
جوامع ما پیچیده و به هم وابسته می‌باشند. سلامت نمی‌تواند از دیگر اهداف جدا باشد. ارتباط تنگاتنگ بین مردم و محیط اطراف‌شان، پایه رویکرد اجتماعی- اکولوژیکی به سلامت را تشکیل می‌دهد. اصل راهنمایی کلی برای دنیا، ملت‌ها، مناطق و جوامع شامل نیاز به تقویت روابط متقابل است (از جمله مراقبت از یکدیگر، جامعه و محیط زیست خود). حفظ منابع طبیعی در دنیا باید به عنوان یک مسئولیت جهانی مورد تاکید قرار گیرد.
تغییر الگوهای زندگی، کار و تفریحات تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر سلامت دارد. کار و تفریحات باید یک منبع سلامتی برای افراد باشد. طرز سازمان‌دهی و نحوه کار در جامعه باید به ایجاد جامعه سالم کمک نماید. ارتقای سلامت شرایط زندگی و کار را به صورتی ایمن، محرک، راضی‌کننده و لذت بخش تبدل می‌کند.
در یک محیط در حال تغییر سریع ارزیابی سیستماتیک تاثیر سلامت (به خصوص در حیطه فن‌آوری، کار، تولید انرژی و شهرنشینی) ضروری است و باید با فعالیت در جهت تضمین اثرات مثبت در سلامت جامعه پیگیری گردد. حفظ محیط‌های طبیعی و ساخته شده و نگهداری منابع طبیعی باید در هر راهبرد ارتقای سلامت مورد توجه قرار گیرد.
تقویت فعالیت جامعه
ارتقای سلامت از طریق فعالیت اجتماعی به هم پیوسته و موثر در زمینه اولویت‌بندی‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، راهبردهای برنامه‌ریزی و به‌کارگیری آن‌ها برای دست‌یابی به سلامت بهتر عمل می‌نماید. در بطن این فرآیند، توانمندسازی جوامع و ایجاد حق مالکیت آن‌ها و کنترل آن‌ها بر اهداف و سرنوشت خود قرار دارد. توسعه جامعه برپایه منابع انسانی و مادی موجود در جامعه بنا نهاده شده است تا به تقویت خودیاری و حمایت اجتماعی و تدوین سیستم‌های قابل انعطاف، تقویت مشارکت عمومی و هدایت مسایل سلامتی بپردازد. این امر نیازمند دسترسی کامل و مداوم به اطلاعات، فرصت‌های آموزشی و نیز حمایت‌های پایه‌ای است.
توسعه مهارت‌های شخصی
ارتقای سلامت از طریق تامین اطلاعات، آموزش سلامت و تقویت مهارت‌های زندگی به حمایت از توسعه فردی و اجتماعی می‌پردازد. این کار تعداد گزینه‌های موجود برای افراد در جهت ایجاد کنترل بر آن‌ها و نیز بر محیط‌های اطراف‌شان را افزایش می‌دهد. ایجاد توانایی در افراد برای یادگیری در طول زندگی، آماده‌سازی برای تمام مراحل آن و سازگاری با بیماری‌های مزمن و آسیب‌ها امری ضروری است. این کار باید در مدارس، منازل و محیط‌های کار و اجتماعی تسهیل گردد. این فعالیت باید در قالب نهادهای آموزشی، حرفه ای، تجاری و داوطلبانه و حتی درون موسسات انجام گیرد.
بازآموزی خدمات سلامتی
مسئولیت ارتقای سلامت در خدمات سلامتی بین افراد، گروه‌های اجتماعی، کارکنان سلامتی، موسسات خدمات سلامتی و دولت‌ها به طور مشترک وجود دارد. آن‌ها باید با یکدیگر کار کنند تا بتوانند به سمت یک سیستم مراقبت سلامتی که به تشویق بهداشت و سلامتی می‌پردازد حرکت نمایند. نقش بخش سلامتی به طور روزافزون باید به فراتر از مسئولیت تامین خدمات بالینی و درمانی یعنی به سوی ارتقای سلامت در حرکت باشد. خدمات سلامتی باید طیف وسیعی از ضرورت‌ها را با توجه به نیازهای فرهنگی جامعه در بربگیرند. این ضرورت‌ها باید حامی نیازهای افراد و جوامع برای داشتن زندگی سالم‌تر باشد و شاه‌راهی بین بخش سلامتی و اجزای وسیع‌تر اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و محیط فیزیکی باز نماید. بازآموزی خدمات سلامتی علاوه بر تغییر در آموزش حرفه‌ای نیازمند توجه بیشتر به تحقیقات سلامتی نیز می‌باشد. این امر باید منجر به تغییر در گرایش و سازمان‌دهی خدمات سلامتی شود تا به نیازهای کلی یک فرد به عنوان یک انسان کامل توجه شود.
حرکت به سوی آینده
سلامت توسط افراد در محیط زندگی روزمره‌شان ایجاد می‌شود و آن‌ها با سلامت زندگی می‌کنند. سلامت توسط مراقبت از دیگران و خود فرد، توسط توانایی تصمیم‌گیری و داشتن کنترل بر شرایط زندگی فردی و توسط تضمین این که جامعه‌ای که یک نفر در آن زندگی می‌کند شرایطی را ایجاد می‌کند که امکان دست‌یابی به سلامت را برای تمام اعضای آن جامعه فراهم می‌کند، ایجاد می‌شود. افرادی که در توسعه راهبردهای ارتقای سلامت دخیل هستند باید این نکته را به عنوان یک اصل راهنما همیشه در نظر بگیرند که مردان و زنان در هر مرحله از برنامه‌ریزی، به‌کارگیری و ارزیابی فعالیت‌های ارتقای سلامت باید به طور مساوی سهیم باشند.
تعهد به ارتقای سلامت
شرکت‌کنندگان در این کنفرانس متعهد شدند که:
- به حیطه سیاست جامعه سالم حرکت کنند و از یک تعهد سیاسی شفاف نسبت به سلامت و تساوی حقوق در تمام بخش‌ها حمایت کنند؛
- در برابر محصولات ناسالم، شرایط زندگی ناسالم و محیط غیربهداشتی و تغذیه ناسالم مقابله کنند؛ و به مسایل سلامت عمومی شامل آلودگی، خطرات شغلی، ایجاد سرپناه و مسکن توجه داشته باشند؛
- پاسخ‌گوی فاصله سلامتی درون و بین جوامع باشند و در جهت رفع نابرابری در سلامت که توسط قوانین این جوامع به‌وجود آمده است تلاش نمایند؛
- به مردم، به‌عنوان منبع اصلی سلامت، اطلاع‌رسانی نمایند، به حمایت از آن‌ها پرداخته و از طریق ابزارهای مالی و غیره باعث ایجاد توانایی درآن‌ها برای حفظ سلامت خود، خانواده‌هایشان و دوستان خود گردند و جامعه را به عنوان یک عنصر لازم در مسایل سلامتی، بهداشتی و شرایط زندگی قبول نمایند؛
- خدمات سلامتی و منابع آن‌ها را در جهت ارتقای سلامت مورد بازآموزی قرار دهند؛ و قدرت را با دیگر بخش‌ها و به‌خصوص با مردم خود سهیم شوند؛
- به سلامت و حفظ آن به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری اجتماعی و چالش اصلی توجه کنند و به مسایل کلی زیست محیطی در زندگی اشاره داشته باشند.
این کنفرانس تمام افراد مسئول را به پیوستن به منشور اتاوا دعوت می نماید و آن ها را تشویق می نماید تا به تحقق تعهدات خود در راستای رسیدن به سلامت همگانی بپردازند.
اعلام درخواست برای فعالیت بین المللی
این کنفرانس از سازمان بهداشت جهانی و دیگر سازمان‌های بین‌المللی می‌خواهد تا به حمایت از ارتقای سلامت در تمام میادین مناسب بپردازند و از کشورها در امر تنظیم راهبردها و برنامه‌ریزی در ارتقای سلامت حمایت نمایند.
این کنفرانس بر این باور است که اگر تمام مردم، سازمان‌های غیردولتی و داوطلبانه، دولت‌ها، سازمان بهداشت جهانی و دیگر نهادهای مسئول، جملگی در جهت ارایه راهبردهای ارتقای سلامت، مطابق با ارزش‌های معنوی و اجتماعی اشاره شده در این منشور، گام بردارند، شعار سلامت برای همه تا سال 2000 تبدیل به واقعیت خواهد شد.
